مقدمه:
هنر تعریف مشخصی ندارد. دایره فعالیتهای هنری را نیز نمی توان به راحتی مشخص کرد. حتی دایره تاثیرگذاری یا عمل هنرمند را نمی توان محدود نمود. هنر در حکم یک زبان است؛ زبان بدیع عواطف و هیجان ها و منعکس کننده‌ى عمیق‌ترین احساسات انسان. هنر همیشه بخشی جدایی ناپذیر از اجتماع و مردم بوده است. بارها در طول تاریخ هنرمندان با اعمال خود در فضای اجتماعی سیاسی تاثیرگذاشته اند. چه بسیار هنرمندانی که برای بیان صدای مردم یا اعتراضاتشان دست به خلق اثری هنری زده اند.
هنر را اگر گونه ای از بیان آلام و احساسات درونی بدانیم، می شود بخش جدایی ناپذیر از اعتراضات مدنی، اجتماعی، سیاسی که در طول سالها موجب شکل گیری شاخه ای با عنوان هنر اعتراضی شده است.
از آنجایی که رابطۀ میان شرایط اجتماعی و اثر هنری، بهتر و بیشتر از هر دیدگاه دیگری، توسط نظریۀ مارکسیستی دربارۀ هنر درک و تشریح شده است. سررشته این مطالب را با دیگو ریورا هنرمند معروف مکزیکی که دیوارنگاره هایش بخشی از هنر اجتماعی و اعتراضی محسوب می شوند شروع می کنیم.
دیگو ریوار یکی از تاثیرگذارترین شخصیتهای انقلاب مکزیک بود. نقاشی های دیواریش او را به یکی از نمادهای انقلاب اجتماعی در اوایل قرن بیستم تبدیل کرد. او عضو جنبشی بود که هنر را از موزه ها و خانه های اشراف به سطح مردم عادی جامعه بردند.
در تابلوی قیام، یک زن را با یک نوزاد در بغل درحالی که از یک مرد کارگر درمقابل حمله یک سرباز محافظت می کند نشان میدهد. در پشت آنها، جمعیتی آشفته با سربازان بیشتری درگیرند سربازانی که تظاهرکنندگان را وادار می کنند روی زمین بخوابند. مکان مشخص نیست، اگرچه رنگ پوست این افراد دلالت دارد که صحنه در مکزیک یا کشور دیگری از آمریکای لاتین اتفاق افتاده است. در اوایل دهه ۱۹۳۰، دوره ای از ناآرامی های گسترده کارگری رخ داد، و تصاویر مربوط به سرکوب شدید اعتصاب ها در میان مخاطبان آمریکایی ها و آمریکای لاتین طنین انداز شد. نبرد در اینجا به عنوان سمبل قدرتمند مبارزه طبقاتی در جهان است. او صحنه های زیادی از مبارزات مردمی را به تصویر کشیده و به گونه ای انعکاس صدای طبقه کارگر بود. با وجودی که ابتدا جزئی از حزب کمونیست مکزیک بود اما بعدها با فاصله گیری از این حزب حتی مورد حملات خصمانه آنها قرار گرفت.
نویسنده مقدمه: لیلا طیبی فرد
پتر پاولنسکی هنرمند روس و متولد ۱۹۸۴ که به دلیل عملکرد سیاسی بحث برانگیزش که او آن را «اکشن» می نامد ، به چهره ای برجسته در هنر سیاسی تبدیل شده است. کارهای او غالباً شامل برهنگی و آسیب به خود می شود. پاولنسکی با صراحت “مکانیزم قدرت” را محکوم می کند، و مقامات را مجبور می کند تا در اجرایش در مناطقی با نظارت سنگین پلیس، در اقدامات هنری وی شرکت کنند، او توضیح می دهد که “پرونده های جنایی به یکی از لایه های اثر هنری تبدیل می شود و دولت را به روند ساخت هنر می کشد ”
پتر پاولنسکی که بیشتر با عنوان «رنج زنده» از او نام برده می شود، گونه ای هنر اجرایی را بر می گزیند که بیشتر اشکالی از کنش های افراطی را به مثابه زبان سیاسی اش به خود می گیرد. شماری از هنرنمایی های او شامل دوختن دهانش در اعتراض به بازداشت و به زندان افکندن اعضای گروه «پوسی رایِت»، گروه فمنیست پانک راک اعتراضی مستقر در مسکو، پیچاندن بدن برهنۀ خود میان سیم خاردار به نشانۀ انتقاد به زنجیرۀ قوانین سرکوب گر فعالیت های مدنی و ایجاد کنندۀ فضای هراس در جامعه، میخ کردن بیضه هایش بر سنگ فرش میدان سرخ برای نمایاندن بی توجهی، بی تفاوتی سیاسی، و جبرگرایی جامعۀ روسیه، و یا بریدن لالۀ گوشش در اعتراض به روان درمانی اجباری مخالفان به دست دولت روسیه است. همچنین پاولنسکی به دلیل آتش زدن در های مقرر سازمان امنیت روسیه به سه سال حبس در در زندان محکوم شد. او با محو ساختن مرزهای میان هنر و دیدگاه های ضد کرملینیِ اش، خود را از دیگر همتایان هنرمند خود با مرکزیت دادن «ضعف» در کارهایش متمایز می سازد. جالب آنکه که او واکنش مقامات را از پیش در نظر می گیرد و آنرا بدل به بخشی از پرفورمنس خود می کند. چنانچه مقامات در مقام ابزار اعمال خشونت عمل کنند، در آن صورت کنش آنها مطابق با سناریوی پاولنسکی خواهد بود.
پاولنسکی در سال ۲۰۱۹ به دلیل آتش زدن ساختمان بانکی در پاریس به ۱۱ ماه حبس محکوم شد. پاولنسکی در متن همراه با کار با عنوان “روشنایی” ، این بانک را به عنوان سمبل استبداد امروزی و بانکداران مرکزی از ظلم جدید اعلام کرد.
آی وِی وِی – هنرمند همیشه معترض
بطور یقین یکی از مشهورترین چهره های مرتبط با فعالیت های سیاسی در هنر معاصر «آی وِی وِی» است. او با بکارگیریِ هنرش برای پرداختن به فساد دولت چین و بی توجهی این دولت به حقوق انسانی و البته طرح مسائل حساس سیاسی دیگر، مبدل به مترادفی برای واژۀ «نافرمانی» گشته است.
برخی از بیادماندنی ترین آثار این هنرمند عبارتند از: مجموعۀ «بررسی چشم انداز» که در آن عکس های انگشت میانی اش را در حالی گرفته که آن را در برابر بناهای یادبود گوناگونی در سرتاسر جهان، نظیر میدان تیان آن من، علم کرده است؛ چیدمان «یادآوری» که در آن کمپینی برای اجرای عدالت در حقِ قربانیان زمین لرزۀ ۲۰۰۸ سیچوان براه انداخت؛ چیدمان «تخم های آفتابگردان» متشکل از ۱۰۰ میلیون دانه چینیِ ساخته شده توسط ۱۶۰۰ هنرمند که شرحی بر تولید انبوه و مصرفگرایی بود؛ و اثر اخیر و جنجالی اش که در آن به مصائب مهاجران سوری پرداخت. آی وِی وِی در اغلب موارد بهای سنگینی را نیز برای هنرش، زبان تند انتقادگرش، و رویکرد صریحش پرداخته است و با این حال همچنان می خواهد که حرف و عملش زبان گویای مردم بسیاری باشد.
بنکسی – هنرمند چریک خیابانی
بنکسی، هنرمند چریک خیابانی که از شهرتی افسانه ای در سطح جهان برخوردار است، آثار کنایه آمیز سیاسی، هجوآمیز و اغلب عجیب خود را در اقصی نقاط جهان پراکنده است. آثار بنکسی که در آنها از هنر به منزلۀ یک سلاح مرگبار سیاسی استفاده می شود همواره در فعل و انفعال با سیاست ورزی های جهانی و مسائل جهانی است. او «دیوارنگاری» را به مثابۀ شکلی از «انتقام» طبقۀ فرودست ترسیم کند که به فرد امکان بازپس گیری قدرت، سرزمین، و عزت و شکوه را از طبقۀ متماز و برخوردار می دهد. بنکسی به موضوعات متنوع اجتماعی و سیاسی مانند مخالفت با جنگ، مخالفت با مصرف گرایی، مخالفت با فاشیست، مخالفت با امپریالیست، مخالفت با اقتدارگرایی و آنارشیست می پردازد.
بنکسی به تازگی مجموعۀ آثاری را در سرتاسر خرابه های فلسطین در نوار غزه و نیز سوریه خلق کرده است. افزون بر این بنکسی به تازگی مجموعه ایی از نقاشی های دیواری را در اردوگاه پناهندگان کالی (فرانسه) ایجاد کرده که در آن بیانیه ایی صریح در خصوصِ بحران پناهندگان و طرز برخورد با پناهندگان ارائه می دهد. پروژۀ اخیر دیگری که در آن بنکسی به سیاست تاخته است پارک موضوعی سیاه و تحریک آمیز او با نام «دیسمالند» بود، آکنده از تصاویر هجوآمیز، کنایه آمیز، و بی پرده که بعد از جمع آوری به اردوگاه کالی جهت تأمین سرپناه برای پناهدگان فرستاده شد. همچنین از دیگر کارهای اخیرش حضور در بینال ونیز بود که دختری را در کانال اب با شعله ای در دست نشان می دهد، مهاجری که تقاضای کمک می کند.