ژرژ سورا نخستین هنرمندی است که می کوشد ساختار جهان مرئی را تحلیل کند و آن را به گونه ای نظام مند نشان دهد. بدین منظور جنبش پوانتیلیسم را بنیاد می نهد. سورا کارش را با تحقیق و توضیح درباره اساس علمی نظریه امپرسیونیستی رنگ آغاز می کند. به مطالعه بهترین نظریه های نوین رنگ می پردازد تا بتواند روشمندانه از دستاورد تجربی امپرسیونیست ها بهره گیرد. او به مدد این شناختها سبک جدید نقاشی و آموزه هنری تازه ای را که به قول خودش نتیجه ضروری و منطقی امپرسیونیسم است سامان می بخشد.
رنگ در نقاشی های سورا تأمین کننده مقتضیات چیزی است که می توان آن را یک آرمان علمی نامید. او با دید عینی، بی طرفانه و راسخ یک فیزیکدان به کشف قوانین رنگ و فرم نمودهای مرئی و تبدیل آنها به عناصر سازنده شان می پردازد.
سورا اصل امپرسیونیستی استفاده از رنگ های اصلی طیف را می پذیرد و مکمل ها را به کار می گیرد تا درخشش رنگهایش را فزونی بخشد. اما نقاشی های او لحظات آنی ثبت شده در فضای خارج از کارگاه نیستند بلکه نتیجه فرایندی دراز مدت و دشوار در خلوت کارگاه اند، کارگاهی که در واقع آزمایشگاه او می شود. سورا با دقت و نظم یک رسام فنی، رنگماده را به صورت نقطه های بی شمار تنگ هم به کار می برد. موضوع کارش را مانند یک تصویر چاپی امروزی در شبکه ای یکنواخت از نقاط رنگی شکل می دهد و با این روش، خصلتی صریح، مکانیکی و غیر شخصی به نقاشی های خود می دهد.
گرچه این شبکه تحرکی غیر عادی در کلیت رنگی ایجاد می کند، سورا آنقدر به ترنم رنگ هایش علاقه مند نیست که به شناساندن اعتبار و کارایی یک اصل فیزیکی و این نظریه که: جهان مرئی از ذرات تشکیل یافته است و می توان آن را مصنوعأ خلق کرد. بر ساختار صوری نقاشی های سورا نیز قوانین معینی حاکم است. چنانکه او در بیشتر ترکیب بندی هایش آگاهانه از اصل «نسبت طلایی » پیروی می کند. بدین سان، فرایند آفرینندگی تابع اولویت عقل است و نتیجتا، تحت نظارت دایمی « من» قرار دارد.
نه فقط طبیعت بلکه پیکر انسان نیز باید به نظم جدید تن در دهد. پیکر انسان – چه نیمرخ. چه تمام رخ – به شکل ساده استوانه ای تقلیل می یابد، حالت خشک مجسمه گونه یا عروسک چوبی پیدا می کند، و عنصری از یک معماری یادمانی می شود. تلخیص هندسی و کمال ماشین وار این پیکرها بی شک برجسته ترین و شاید مدرن ترین جنبه هنر سورا است.
این نقاشی ها به رغم مدرن بودن، برخی گرایش های کلاسیکی را نیز نشان می دهند. سورا، همانند کلاسیک گرایان، هنرش را واکنشی در برابر هواپرستی و سبکسری پیشینیان خود میداند. اندیشه بر آثارش فرمان می راند. او مخصوصا به اعتقاد اهمیت می دهد. همچنین مشتاقانه خود را با مقتضیات یک الگوی مطلوب سازگار می کند، گو اینکه الگوی او یک مرجع علمی (اصل تجزیه و تحلیل فیزیکی و روش تولید مکانیکی است و نه یک مرجع هنری. سزان آثار خود را ساختمان هایی بر اساس طبیعت می نامد، حال آنکه ساختمانهای سورا از یک اصل علمی اخذ شده اند. بدین سان، امپرسیونیسم تعالی می یابد؛ فرایند ادراک فقط بازنمایی نمی شود بلکه مورد تحلیل قرار می گیرد؛ شناخت عقلانی، ارزش آرمانی شده جدید می شود. خودنمایی عقب می نشیند، آرمان پیش می آید.
سورا در پشتوانه های نظری و ایدئولوژیکی هنرش نیز با کلاسیسیسم اشتراک دارد از مرگ زودرس او، پل سینیاک – پیرو سورا و کمی جوان تر از او – سردمدار پوآنتیلیسم و مروج نظریه جدید می شود. سینیاک با انتشار کتابی در سال ۱۸۹۹، به جمع بندی شیوه کار سورا می پردازد و آن را نقطه اوج طبیعی فرایندی فراگیر در سراسر سده نوزدهم معرفی میکند. او رساله اش را به همه کسانی تقدیم می دارد که به تکرار آنچه پیش از این انجام شده نمی پردازند، کسانی که افتخار آن را داشته اند که جسورانه شیوه ای جدید و آرمانی شخصی پدید آورند. این باور خوشبینانه به پیشرفت و ایمان راسخ به آینده، بعدها در میان وارثان فکری و آنتیلیسم – فوتوریست ها، سوپره ما تیست های روس و اعضای گروه داستائل -رواج خواهد یافت.
کتاب سینیاک – که موضوع بسیاری از مباحثات در میان هنرمندان و هنرشناسان آن زمان بود و تاثیری عظیم در تحولات بعدی داشت با این گزاره پیشگویانه به پایان می رسد: این رنگپرداز پیروزمند فقط باید پا پیش بگذارد، رنگ های او از پیش آماده شده اند.
سورا با نوآوری و ابداع مفهومی کاملا تصویری بر امپرسیونیسم «فایق» می آید. پل سزان نیز از قلمرو امپرسیونیستی ادراک صرف فراتر می رود. او قصد دارد مشاهده و ادراک را با نظم درونی خود با «خود» خویش – پیوند دهد؛ او می خواهد به آن معنا بخشد. سران این معنا را در فرایند هنری در ساخت – می یابد و اولویتی جدید پیش می نهد.
تهیه شده در تحریریه مجله فرد
منبع: هنر مدرنیسم ساندرو بکولا